L-Ilma 10: Kif tifforma ċarċara?
L-iskop ta’ din il-lezzjoni hi li l-istudenti jkunu jafu kif tifforma ċarċara (waterfall), il-ħofra f’qiegħ iċ-ċarċara u ħondoq.
L-iskop ta’ din il-lezzjoni hi li l-istudenti jkunu jafu kif tifforma ċarċara (waterfall), il-ħofra f’qiegħ iċ-ċarċara u ħondoq.
L-iskop ta’ din il-lezzjoni hi li l-istudenti jkunu kapaċi jispjegaw x’inhuma pjanuri tal-għargħar u l-importanza tagħhom għall-biedja.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu d-differenza bejn blat poruż, permeabbli u impermeabbli u jiddeskrivu l-proċess li permezz tiegħu l-ilma jiskula mix-xquq tal-blat u l-qigħan diviżorji ta’ bejn is-saffi.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jagħtu t-tifsira tal-komponenti ewlenin taċ-ċiklu tal-ilma (water cycle).
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu dwar il-porożita’ u l-permeabbilta’ tal-blat ta’ Malta.
F’din il-lezzjoni l-istudenti se jitgħallmu jispjegaw kif jiffurmaw iż-żewġ ħażniet naturali tal-ilma fil-blat, il-ħażna naturali ta’ fuq it-tafal u l-ħażna naturali tal-pjan, kif ukoll jispjegaw id-differenza bejn akkwifer u water table.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jispjegaw il-metodi ewlenin ta’ kif inġibu l-ilma mill-blat, mill-baħar u mit-trattament tad-drenaġġ.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jiddeskrivu r-riskji li jistgħu jniġġsu u jeqirdu l-ħażniet tal-ilma fil-blat.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jagħrfu l-importanza tax-xmajjar għall-bniedem.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jispjegaw xi jfisser ħoġor ix-xmara u jagħrfu l-fattizzi ewlenin li nsibu fih, fosthom għajn ix-xmara, xmara tributarja, kanal ewlieni, ferq l-ilmijiet, fomm ix-xmara u delta.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jispjegaw u jagħrfu fuq stampi u illustrazzjonijiet dawn il-fattizzi li jidhru fil-medda tax-xmara fosthom, il-ġnub tal-widien, widien f’għamla tal-ittra V, xatt ix-xmara, liwja tax-xmara, qiegħ ix-xmara u tagħbija tax-xmara.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jfittxu eżempji ta’ mogħdijiet ewlenin tal-ilma ħelu li nsibu f’pajjiżna fosthom is-sistema ta’ Wied il-Għasel, Wied il-Kbir, Wied is-Sewda u l-Wied ta’ Marsalforn. Jitgħallmu wkoll jispjegaw kif l-ekosistema naturali tal-widien tagħna hija mhedda serjament u qed tinqered kawża tal-attività tal-bniedem.
Jagħrfu l-kawżiet naturali kif ukoll dawk ikkaġunati mill-bniedem li jwasslu għall-għargħar billi jsemmu eżempji minn madwar id-dinja.
Jispjegaw miżuri li permezz tagħhom jista’ jonqos il-periklu u r-riskji mill-għargħar. Isemmu eżempji speċifiċi ta’ proġetti li jikkontrollaw l-għargħar.
F’din il-lezzjoni se naħdmu mudell tal-karta tal-eżami tal-ġeografija ġenerali.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jagħrfu d-differenzi bejn proċessi ta’ erożjoni ta’ ma’ xatt il-baħar, id-depożizzjoni u t-trasportazzjoni, kif ukoll
jiddeskrivu kif il-mewġ ikisser u jgħawwi l-blat.
F’din il-lezzjoni l-istudenti se jitgħallmu:
1. Jagħrfu bajjiet, irjus ta’ art u xtajtiet.
2. Ipinġu illustrazzjonijiet illejbiljati u jispjegaw kif iffurmaw l-ilsna tal-art maħruġa fuq il-baħar u l-bajjiet.
3. Isemmu u jimmarkaw fuq mappa tal-Gżejjer Maltin xtajtiet, bajjiet imrammla kif ukoll ilsna ta’ art ewlenin li jinkludu l-Bajja tal-Mellieħa (l-Għadira), il-Bajja ta’ Għajn Tuffieħa, il-Bajja ta’ Birżebbuġa, ir-Ramla l-Ħamra, il-Bajja tax-Xlendi, il-Qarraba, Ras il-Qawra u Ras il-Fenek.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu ipinġu illustrazzjonijiet illejbiljati u jispjegaw il proċessi ta’ erożjoni fuq l-ilsna (ras) ta’ art (għar, tieqa jew ħnejja, taqtigħa u skoll) u jagħtu eżempji tagħhom mill-gżejjer Maltin.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jispjegaw kif is-sies/l-irdum jista’ jittiekel u jirtira lura biż-żmien. Bl-istess mod jispjegaw kif tifforma qatgħa fil-qiegħ tas-sies bil-mewġ li tirriżulta fi blataforma.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu isemmu l importanza tal-baħar bħala riżorsa naturali għall-ikel u l-ilma, trasport u rikreazzjoni, isemmu wkoll l-impatt li għandu l-baħar fuq il-klima globali billi fost affarijiet oħra jassorbi d-dijossidu tal-karbonju (CO2), isemmu u jispjegaw is-sorsi ta’ tniġġis tal-baħar li jinkludu r-rimi ta’ drenaġġ mhux ipproċessat, tnixxijiet taż-żejt, skart industrijali u mill-attivitajiet tal-biedja kif ukoll mill-akkwakultura.
Il‑konsumaturi llum huma mgħarrfa sew fuq il‑prodotti tal‑ikel li jixtru u jikkunsmaw. L‑iżviluppi li seħħew fis‑settur tal‑biedja, fosthom
il‑metodi ġodda biex tiżdied il‑produzzjoni tal‑uċuħ tar‑raba’, qed iħallu impatti negattivi kbar fuq l‑ambjent, fuq il‑ħxejjex, il‑frott u fuq
prodotti oħra tal‑biedja li nikkonsmaw. Huwa propju għalhekk li numru ta’ bdiewa qed jaqilbu għal sistemi ta’ agrikultura naturali jew aħjar organiċi.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu isemmu u jispjegaw is-sorsi ta’ tniġġis tal-baħar li jinkludu r-rimi ta’ drenaġġ mhux ipproċessat, tnixxijiet taż-żejt, skart mill-industrija u mill-attivitajiet tal-biedja kif ukoll mill-akkwakultura.
• Isemmu u jispjegaw l effetti ta’ dan it-tniġġis fuq l ambjent tal baħar.
• Jispjegaw għalfejn il Baħar Mediterran huwa vulnerabbli għat tniġġis.
• Jissuġġerixxu mezzi u strateġiji li permezz tagħhom jista’ jitnaqqas it-tniġġis mill-baħar.
Il-ħamrija titqies bħala riżors naturali essenzjali u fl-istess ħin vulnerabbli. Naraw il-proċess kif titnissel il-ħamrija bit-tagħwir tal-blat, iż-żieda tal-ilma, l-arja u organiżmi ħajjin kif ukoll bit-tkissir ta’ materjal organiku. Niddeskrivu fil-qosor kif il-ħamrija tkun differenti fl-għamla, fil-fond, fil-lewn u fil-kontenut organiku. Naraw il-karatteristiċi ewlenin ta’ profil tal-ħamrija.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jsemmu d-differenzi bejn it-tliet tipi ewlenin ta’ ħamrija li nsibu f’pajjiżna, jiġifieri tal-Ħamri, tal-Bajjad u l-Kannella. Jispjegaw kif dawn ivarjaw fil kulur, fl-għamla, fit-tip ta’ blat magħmula minnu u kemm iżommu ilma.
F’din il-lezzjoni l-istudenti jitgħallmu jiddefinixxu l-frażi t-telf tal-ħamrija u jispjegaw il-proċessi li jwasslu għat-telf tal ħamrija.