Rakkomandazzjonijiet għall-ġenituri/gwardjani:
1. Tajjeb li tkunu qrajtu l-opportunita’ qabel, biex tilħqu tippreparaw dak li jista’ jkun
hemm bżonn minn qabel.
2. Dawn ir-rakkomandazzjonijiet huma miktuba sabiex, filwaqt li tieħdu gost tqattgħu ħin
mat-tfal tagħkom, issiru tafu lit-tfal aħjar u tieħdu sehem fl-iżvilupp sħiħ tagħhom.
Dawn l-opportunitajiet huma magħżula biex jinvolvu t-tfal, joffru opportunitajiet ta’
taħriġ ħolistiku, jiġifieri, kemm intelletwali (kunċetti matematiċi, żvilupp tal-lingwa,
xjenza) fiżiku, emozzjonali, spiritwali/etiku u soċjali.
3. Dan mhux programm riġidu li bil-fors irrid isir f’ħin stipulat. Il-ħin huwa biss
indikazzjoni, jista’ jkun itwal jew iqsar, skont il-bżonn u l-ħiliet tat-tfal. Opportunita’
waħda tista’ tinqasam f’aktar partijiet, jew tiġi ripetuta jekk it-tfal ikunu jridu. Dawn
huma ġabra ta’ ideat, mod ta’ tagħlim u strateġiji varji li jirrispettaw il-mod kif it-tfal
żgħar jitgħallmu, u jikbru fl-għarfien tagħhom tad-dinja ta’ madwarhom. Kunu
sensittivi għall-kapaċitajiet tat-tfal, għinuhom jaslu sa fejn jistgħu.
4. Il-ġenituri mitluba li jkunu ta’ gwida u sapport, bil-ħlewwa u bil-pożittivita’. Bl-iżbalji
nitgħallmu, u nibqgħu nippruvaw għaliex it-tagħlim huwa proċess kontinwu tul il-ħajja.
5. Jekk l-adult iħares lejn dawn l-esperjenzi bħala xogħol u mhux ħin ta kwalita’ mat-tfal,
it-tfal jindunaw u la jieħdu gost u lanqas jitgħallmu. Ma jimpurtax jekk il-prodott finali,
jew ir-risposti ma jkunux kif nixtiequ aħna jew eżatti. L-importanti huwa l-proċess.
Apprezzaw ix-xogħol tat-tfal, faħħruhom, u poġġu xogħolhom fejn jidher.
6. Tul dawn l-esperjenzi ta’ tagħlim, fost ħiliet oħra, il-lingwa tkun qed tiġi żviluppata.
Għalhekk, tajjeb li nkellmu lit-tfal bil-lingwa tal-istorja (jekk l-istorja hi bil-Malti,
nitkellmu bil-Malti, jekk l-istorja hi bl-Ingliż, inkellmuhom bl-Ingliż) li nkunu qed
naqraw. Jekk it-tfal għadhom ma żviluppawx sew il-pronunzja jew m’għandhomx
vokabularju wiesa’ biżżejjed, issa huwa l-ħin li ngħinuhom. Jekk jirrispondu b’kelma
waħda, l-adult għandu jgħid is-sentenza sħiħa u korretta, biex it-tfal jirrepetuha. Jekk
it-tfal jitkellmu tajjeb lingwa oħra li ma tkunx dik tal-istorja, eżempju bl-Ingliż meta listorja
hi bil-Malti, xorta għidu s-sentenza bil-Malti biex jirrepetuha. Attenti li ma
ddejquhomx iżżejjed. Iffukaw fuq ftit kliem jew sentenzi u żidu bil-mod il-mod minn
darba għall-oħra.
You may find these recommandations for Parents/Guardians in English under Resources.
‘Ejja Nagħmlu Kejk’
Kitba: Stephen Said
Publikatur: BDL
Opportunita’ ta’ Tagħlim nru 1:
Skop: Smigħ u fehim ta’ storja, taħriġ fil-ħsieb, iġjene personali u kreattività
Ħin: Madwar 30 minuta
Uri l-ewwel stampa tal-ktieb ‘Ejja Nagħmlu Kejk’ lit-tfal billi tagħfas fuq il-link:
https://octavo.app/obooks/ejja-naghmlu-kejk/chapters/1/pages/1
Staqsi xi mistoqsijiet bħal dawn:
– X’qed tara fl-istampa?
– Fejn taħseb li qiegħda t-tifla? Kif taf? (Aċċetta kull tweġiba)
– Għal minn taħseb ser jaħmu l-kejk fl-istorja?
– Tista’ semmi xi okkazjonijiet meta naqsmu kejk? (Aċċetta kull tweġiba)
– X’taħseb li se jiġri fl-istorja? (Aċċetta kull tweġiba)
– Issa ejja naraw flimkien x’ ser jiġri.
Semma’ jew aqra l-istorja ‘Ejja Nagħmlu Kejk’. Ħalli t-tfal jitkellmu dwar l-istampi u kompli mal-ħsibijiet tagħhom. Waqt l-istorja ieqaf u spjega fil-qosor x’inhuma l-mikrobi li ma jidhrux, u kif dawn jistgħu jidħlu ġewwa fina u jagħmlulna d-deni u għaliex nużaw maktur meta nagħtsu u nersqu ‘l bogħod min-nies u l-ikel. Emfasizza fuq l-igjene u tista’ ukoll (jekk it-tfal huma lesti ) torbot ma’ dak li qed iseħħ madwarna bħalissa bil-COVID-19. Aċċettaw kull mistoqsija li t-tfal jistgħu jagħmlu, fejn ma tafux, fittxu flimkien mat-tfal.
Jekk trid tista’ terġa’ ssemma’ jew taqra l-istorja.
Staqsi xi mistoqsijiet bħal dawn:
– X’jisimha t-tifla?
– Għal min ser jagħmlu l-kejk? Inti kemm għandek nanniet?
– Għaliex il-mamà qalet lil Stella biex taħsel idejha?
– X’inhu l-miżien? Għal xhiex jintuża u fejn iżżommu l-mamà fid-dar?
– Biex qed tħawwad it-taħlita Stella?
– Aċċuu! X’ġara? (Importanti li t-tfal jaħsbu u jekk tista’ orbot mar-realtà ta’ llum.
– X’kellha tagħmel Stella wara li għatset u qabel ma kompliet il-kejk?
– Kif qattgħet il-ħin Stella sakemm il-kejk sar? (Aċċetta kull risposta. Importanti li t-tfal jesprimu ruħhom u jitkellmu, aktar milli jġibu risposta tajba. X’aktarx meta jerġgħu jaqraw l-istorja jirrispondu b’mod aktar preċiz).
– Tiftakar x’jisimha n-nanna ta’ Stella?
– Fejn taħseb li kienet in-nanna? X’taħseb li kienet qiegħda tagħmel?
– Kemm taħseb hemm xemgħat fuq il-kejk tan-nanna? Trid ngħodduhom flimkien?
– Tfakkarni naqra għaliex kellha terġa’ taħsel idejha Stella qabel tieħu biċċa kejk?
– Taħseb li ħadet gost in-nanna bil-kejk? Inti x’tip ta’ kejk tippreferi tiekol? (Aċċetta kull tweġiba)
Staqsi jekk it-tfal jixtiqux joħolqu u jpenġu kartolina sabiħa ta’ għeluq snin in-nanna Pawlina. Ipprovdi karti/kartonċin, kuluri u xi żigarelli, biċċiet ta’ drapp, karti kkuluriti, stilel jew affarijiet oħra li jistgħu jintużaw biex iżejnu l-kartolina. Ħallu l-kreatività tagħhom toħroġ u kunu pożittivi. Uruhom kif, jekk isaqsu għall-għajnuna. Jekk jixtiequ jistgħu ukoll jiktbu (kif jafu huma) xi xewqat, isem in-nanna jew/u isimhom.
Tista’ tistaqsi lit-tfal x’pinġew u taħt it-tpinġija ikteb dak li jgħidu t-tfal.
Opportunità ta’ Tagħlim nru 2:
Skop: Taħdit, taħriġ fuq sekwenza, rikonoxximent, għadd u korrispondenza ta’ numri, ritmu, ċaqliq u sens mużikali.
Ħin: madwar 20 – 30 minuta.
Staqsi lit-tfal: X’tiftakar mill-istorja ta’ Stella?
Jistgħu jerġgħu jirrakkuntaw l-istorja kif jafu huma. Aċċetta dak li jgħidu, anke jekk mhux eżatt. Agħmel referenza għall-kartolina. Ara jekk jixtiqux nerġgħu naqraw/nisimgħu l-istorja ‘Ejja Nagħmlu Kejk ’fuq:
https://octavo.app/obooks/ejja-naghmlu-kejk/chapters/1/pages/1
Nitkellmu ftit fuq għeluq is-snin. Tista’ tistaqsi xi mistoqsijiet bħal dawn:
– Ġieli mort xi festin ta’ xi ħbieb jew qraba?
– Tgħidli ftit x’tiftakar?
– Kien hemm xi tiżjin li laqtek?
– Lgħabtu xi tip ta’ logħob waqt il-festin?
– Ma’ min l-aktar li qattajt il-ħin u x’għamiltu?
– Tiftakar kif kien il-kejk – tista’ tiddeskrivih? (kulur, għamla, daqs, tiżjijn, eċċ)
– Ġieli organizzawlek festin għalik? Kemm għandek żmien? Urini kemm fuq idejk…. ejja ngħoddu flimkien, wieħed, tnejn, tlieta, erbgħa……
Hawnhekk, jekk it-tfal għandhom bżonn, tista’ tirrevedi n-numri bil-Malti (sa 10) fuq:
https://www.youtube.com/watch?v=ZZ9hJSKoZJs
– Tiftakar kemm kien hemm xemgħat fuq il-kejk tan-nanna Pawlina fl-istorja?
– Ejja ngħodduhom, wieħed, tnejn…..
– Trid ngħoddu kemm hemm xemgħat fuq il-kejk fuq il-kalendarju?(uża kalendarju bin-numri kabbarin biex tilagħbu logħob ta’ identifikazzjoni ta’ numri, sekwenza, jew għadd).
– Ħares lejn il-kalendarju, tista’ ssib in-numru ta’ sninek? U ta’ ħutek?
– Tista’ ġġibli 3 (jew aktar skont il-ħiliet tat-tfal) tuffiħiet? Nistgħu wkoll inpinġu t-tuffieħ u niktbu n-numru fuq karta. Jekk tippreferi nużaw il-playdough biex nagħmlu t-tuffieħ u n-numri.
Żgur li waqt il-festin kantaw il-kanzunetta ta’ għeluq is-snin. Tistgħu tkantaw ‘Ferħ w Awguri’ flimkien billi tagħfas fuq il-link:
https://www.youtube.com/watch?v=se7qSdKED74
Waqt li tkantaw tajjeb li tiċċaqalqu u ċċapċpu għar-ritmu tal-mużika. Meta naslu għan-numru ta’ snin, inċapċpu skont is-snin tat-tfla. Attenti li jkun hemm korrispondenza bejn in-numru u ċ-ċapċip (3 snin mela tliet ċapċipiet, wieħed, tnejn tlieta). Jekk it-tfal kapaċi jċapċpu u jgħoddu sa, ħamsa, għaxra jew aktar, agħmlu hekk ukoll. Tista’ tkanta kanzunetta għal kull membru tal-familja u tinvolvu lil kulħadd.
https://www.youtube.com/watch?v=Nh1ttXj1iQI
Opportunità ta’ Tagħlim nu 3.
Skop: Iġjene personali: Esperiment għall fehem ta’ x’ inhuma l-mikrobi li ma narawx, u kif il-ħasil tal-idejn jipproteġina minnhom. Taħriġ fil-lingwa – mikroskopju.
Ħin: madwar 30 minuta
Nitkellmu ftit dwar x’ġara fl-istorja u kif il-mamà ta’ Stella kienet tfakkarha ta’ spiss biex taħsel idejha qabel tmiss l-ikel jew wara li tagħtas jew tilgħab barra u tmiss il-kelb. Nitkellmu fuq dawn il-mikrobi invisibbli, biex it-tfal jifhmu aħjar segwu l-esperiment li ġej. Il-video huwa bl-Ingliż, izda intom mitluba tkellmu lit-tfal bil-Malti, għaliex wieħed mill-iskopijiet ta’ din l-opportunità huwa li niżviluppaw il-lingwa Maltija u nħajru lit-tfal jitkellmuha. Tistgħu jekk tridu tbaxxu l-volum u tikkummentaw/tiddiskutu intom dwar dak li jiġri fil-video. Jekk it-tfal jippreferu jitkellmu bl-Ingliż ħalluhom, biss immudellaw intom bil-Malti, dak li jgħidu huma. Huma mbagħad jirrepetu warajkom bil-Malti.
Tistgħu terġgħu tippruvawh intom dan l-esperiment. Jekk it-tfal għandhom bżonn ikattru l-vokabularju, semmu kull oġġett meħtieġ għal dan l-esperiment. Il-bżar, il-platt eċċ. Għidu xi jkun qed isir biex tesponu t-tfal għal-lingwa.
Naħsbu ftit mat-tfal meta hemm bżonn li naħslu jdejna bis-sapun?
Wara li taħsbu ftit, araw kemm semmejtu minn dawn li ġejjin.
Qabel noħorġu mit-tojlit, qabel l-ikel jew it-tisjir, qabel inmissu wiċċna, l-għajnejn, l-imnieħer jew il-ħalq.
Wara li nagħtsu jew nissofjaw imneħirna, wara li missejna l-art, jew il-ħamrija, wara li nmissu l-annimali, wara li lgħabna barra, fil-ġonna, fit-tajn, bil-fuħħar eċċ.
Il-mikrobi ma tistax tarahom, imma hemm mikroskopju li tista’ tara dak li b’għajnejna biss ma narawx. Ħarsu ftit lejn dan il-video biex it-tfal jaraw x’inhu mikroskopju u kif jidhru l-affarijiet li ma narawx b’għajnejna biss. Għalkemm dawn huma bl-Ingliż, ibqa’ tkellem bil-Malti biex tispjega dwar dak li jkun qed jiġi muri.
Mikrobi u l-mikroskopju.
https://www.youtube.com/watch?v=RS2SanvcZt4
Estensjoni
Flimkien tistgħu tivvintaw xi poeżija jew xi taqbila dwar l-indafa jew il-ħasil tal-idejn (żewġ versi, tlieta, jew kemm tridu).
Kliem ta’ Tania Mangion
Agħti karta bajda u ħajjar lit-tfal jagħmlu tpinġija tal-mikrobi, hekk kif jimmaġinawhom huma…… (Aċċetta kollox u uri apprezzament tax-xogħol li jsir).
Ħajjar lit-tfal jitkellmu dwar dak raw, u li pinġew, u ikteb taħt it-tpinġija dak li jkunu qalu. Jekk iridu, jistgħu jiktbu huma wkoll billi jikkupjaw jew tgħinuhom intom. (Aċċetta kollox – b’hekk inrawmu l-gost tal-kitba). Tistgħu tibagħtu t-tpingija u l-taqbila fuq: tania.mangion@ilearn.edu.mt.
Opportunità ta’ Tagħlim nru 4.
Skop: Taħriġ dwar il-lingwa (vokabularju), sekwenza tar-riċetta, kunċett ta’ kwantità u toqol.
Ħin: Madwar 40 minuta.
Illum ser nagħmlu kejk bir-riċetta li Stella użat għall-kejk tan-Nanna Pawlina.
Riċetta
L-ingredjenti
• 150g dqiq self-raising
• 220g zokkor caster
• 80 g marġerina maħlula
• 50g trab taċ-ċikkulata
• 125 ml ħalib
• 2 bajdiet imħabbta
Il-Metodu
1. Ixgħel il-forn 180 C (jew 160C jekk fih il-fann). Idlek dixx tond b’dijametru ta’ 24 ċm
Bil-marġerina u roxx ftit dqiq fuqu.
2. Għarbel id-dqiq ġol-iskutella tal-mikser.
3. Żid il-kumplament tal-ingredjenti u ħawwad għal erba’ minuti b’veloċita’ qawwija.
4. Ferra’ t-taħlita ġod-dixx u aħmi għal 35 – 40 minuta.
Nistiednu t-tfal jippreparaw kejk għall-familja bħal dak li għamlet Stella. Nitkellmu ftit fuq ir-riċetta u l-ingredjenti meħtieġa. Nibdew billi niftakru naħslu jdejna sew qabel immissu l-ikel.
Tajjeb li nħarsu lejn ir-riċetta u naqraw l-ingredjenti wieħed wieħed, u nġibuhom fuq il-mejda jew fuq il-bank tal-kċina li nkunu naddafna qabel. Irreferu għall-istorja u ddiskutu fejn hemm bżonn. Involvu t-tfal kemm tistgħu u agħtuhom oppotunitajiet biex iġibu, jiżnu, jgħoddu, jħawdu eċċ. Importanti li nirreferu għal kwantità eżatta kif hemm miktub fir-riċetta sabiex it-taħlita tiġi tajba. Irreferu għan-numri fuq il-miżien, biex jifhmu l-użu tan-numri u tal-kitba (meta tħarsu lejn ir-riċetta) fil-ħajja ta’ kuljum.
Il-miżien juri t-toqol tal-oġġett. Saqsu lit-tfal, liema jaħsbu huwa itqal, bajda jew biċċa ċikkulata? Frawla jew larinġa? Ħeġġu lit-tfal jestimaw, u jgħidu liema jkun itqal. Ħalluhom iħossu l-oġġett f’idejhom biex jgħatu stima u jiddeċiedu. Imbagħad, niċċekjaw mal-miżien. Tistgħu tpoġġu l-affarijiet skont it-toqol: ħafif, iktar tqil, u itqal.
Tkellmu ukoll dwar kif l-ingredjenti jitħalltu, il-kuluri u ‘texture’ ta’ kull ingredjent, u kif jinbidlu hekk kif inħalltuhom.
Waqt li l-kejk jinħema, involvu lit-tfal fil-ħasil u żbarazzar. It-tfal jieħdu gost iħossuhom utli u jipparteċipaw bil-qalb.
Aħsbu wkoll jekk u kif ser iżejnu l-kejk.
Estensjoni
Tul il-proċess, tistgħu ssaqsu lit-tfal iridux jieħdu xi ritratti fil-fażijiet differenti, qabel, waqt, u meta l-kejk ikun lest. Dawn jistgħu jintużaw fi ġranet oħra biex jitkellmu dwar din l-esperjenza ma’ ħuthom jew membri oħra tal-familja. Ikun aħjar kieku dawn jistgħu jiġu stampati u mqegħda fejn jidhru (eż. mal-friġġ).
It-tfal mhux biss iħobbu imma jitgħallmu ħafna meta jitkellmu fuq esperjenzi li għaddew minnhom. Ir-ritratti jistgħu jkunu okkażjoni biex dan iseħħ, biex jesprimu ruħhom u jirriflettu fuq dak li ġara. Dawn jistgħu jintużaw biex jitpoġġew f’sekwenza skont il-proċess.